Tài chính phi tập trung (Decentralized Finance – DeFi) đang là một cơn sốt lớn trong thế giới tiền mã hóa (cryptocurency) vào thời gian gần đây. Với việc ngày càng có nhiều sản phẩm sáng tạo được tung ra thị trường mỗi ngày, điều đó hoàn toàn xứng đáng với những lời quảng cáo rầm rộ và sự chú ý mà nó đang nhận được Sau tất cả, Defi đang thay đổi cách nhìn nhận của mọi người về tài chính bằng cách làm cho nó trở nên an toàn và dễ tiếp cận hơn.
Công cụ tạo lập thị trường tự động (Automated Market Makers – AMM) là một phần lớn của không gian DeFi. Nhưng trước khi thảo luận thêm về chúng, dưới đây là các nội dung mà bạn sẽ tìm thấy được trong bài viết này.
- Thị trường tự động là gì?
- Công cụ tạo lập thị trường tự động là gì?
- AMM hoạt động như thế nào?
- Tại sao chúng ta cần AMM?
- Nhược điểm của AMM?
- Ưu điểm của AMM?
- FAQs
Hãy bắt đầu tìm hiểu cùng nhau nào!
Thị trường tự động là gì?
Trước khi đi vào chi tiết về công cụ tạo lập thị trường tự động (Auto Market Maker – AMM), trước tiên chúng ta hãy tìm hiểu về tất cả những gì tạo ra thị trường.
Nói một cách đơn giản, tạo lập thị trường là hành động cung cấp tính thanh khoản cho một thị trường nhất định. Trong trường hợp bạn đang thắc mắc thanh khoản là gì thì nó chính là cách mà một tài sản có thể dễ dàng chuyển thành tiền mặt mà không ảnh hưởng đến giá thị trường của tài sản đó.
Đây là ví dụ để bạn hình dung về quá trình.
Hãy tưởng tượng rằng một người bán muốn bán tài sản của họ. Người bán sẽ đến “chợ” và báo giá tài sản của họ. Sau đó, nếu người mua quan tâm tài sản đó, họ sẽ phải trả đúng với mức giá niêm yết để có thể sở hữu nó.
Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu người mua cho rằng giá niêm yết cho tài sản là không hợp lý? Điều gì sẽ xảy ra nếu người mua nghĩ rằng giá trị thực của tài sản có thể thấp hơn nhiều so với những gì đã được đặt trước? Và điều gì sẽ xảy ra nếu tất cả những người mua tiềm năng đều cảm thấy như vậy? Sẽ không có giao dịch nào diễn ra cho đến khi cả người mua và người bán đều đồng ý một mức giá phù hợp cho cả hai.
Thị trường truyền thống sử dụng sổ lệnh (order book) và hệ thống để khớp lệnh cho người mua để tìm đúng người bán. Sổ lệnh (order book) thực sự không phải là một cuốn sổ (book) — ít nhất là đến nay. Ngược lại, nó là một bản ghi điện tử duy trì tất cả các lệnh và hiển thị chúng.
Trong sàn giao dịch theo lệnh (Order book market), người bán phải đặt lệnh bán trong sổ lệnh. Sổ lệnh sau đó sẽ hiển thị cho tất cả các nhà giao dịch trên thị trường cùng với giá niêm yết.
Tương tự như vậy, người mua phải đặt lệnh mua trong sổ lệnh cùng với giá mà họ sẵn sàng mua một tài sản. Sau đó, hệ thống khớp lệnh sẽ ghép đôi người mua và người bán và thanh toán các lệnh.
Vậy là đủ cho cách thức hoạt động của một hệ thống. Hãy quay lại vấn đề chúng ta đang thảo luận và hãy xem nó sẽ phát triển như thế nào trong sàn giao dịch theo lệnh. Nếu người bán định ra một mức giá mà không có người mua nào báo giá, hệ thống khớp lệnh sẽ không thể ghép người bán và người mua. Và khi điều đó xảy ra, nghĩa là thị trường của tài sản đó không có tính thanh khoản.
Chuyện như vậy không phải là ít khi xảy ra. Tóm lại, người bán đều sẽ cố đặt ra mức giá cao nhất cho tài sản của mình. Tương tự, người mua luôn muốn mua tài sản với mức giá thấp nhất có thể. Bản chất của con người là muốn tối đa hóa lợi nhuận. Và nếu cả người bán và người mua đều không đồng nhất, chắc chắn bạn sẽ gặp bế tắc.
Để khắc phục vấn đề này, những gì thị trường truyền thống đã làm là giới thiệu các nhà giao dịch sẵn sàng mua hoặc bán tài sản nhất định tại bất kỳ giá nào.
Vì vậy, một người bán đang muốn bán tài sản giá cao luôn có thể dựa vào những nhà giao dịch này để bán tài sản của họ. Tương tự như vậy, những người mua mong muốn được trả mức giá thấp nhất có thể để mua một tài sản bằng cách mua nó từ những nhà giao dịch này.
Những nhà giao dịch này cho phép giao dịch diễn ra ở những thị trường mà hầu như không thể có bất kỳ giao dịch nào xảy ra. Và vì lý do này, những nhà giao dịch này được gọi là công cụ tạo lập thị trường. Nói một cách khéo léo, quá trình tạo ra thị trường cho một tài sản được gọi là quá trình tạo thị trường. Các công cụ tạo lập thị trường giúp tăng hiệu quả của thị trường tài chính và giảm sự biến động giá của tài sản bằng cách cung cấp tính thanh khoản cho tài sản mọi lúc.
Công cụ tạo lập thị trường tự động là gì?
Công cụ tạo lập thị trường tự động (AMM) về cơ bản là các thuật toán được sử dụng bởi các sàn giao dịch phi tập trung (DEXes) để đặt giá của một tài sản. Các thuật toán này dựa vào các công thức toán học thay vì sổ lệnh (order book) để quyết định giá của một tài sản đã xét.
Công thức được sử dụng bởi thuật toán khác nhau giữa các giao thức khác nhau. Ví dụ: Uniswap sử dụng công thức: x * y = k. Ở đây, x là số lượng token thuộc một loại tiền điện tử nhất định có trong nhóm thanh khoản; y trong công thức là số lượng token thuộc về một loại tiền điện tử khác có trong nhóm thanh khoản.
Cuối cùng, k trong công thức là một hằng số cố định. Vì vậy, bạn thấy đấy, thuật toán phải đảm bảo rằng tổng thanh khoản của nhóm luôn không đổi. Điều này làm cho Uniswap trở thành một công cụ tạo thị trường tự động có chức năng không đổi.
Bạn sẽ phải thừa nhận rằng đây là một cách tuyệt vời để tạo ra thị trường và ngành Tài chính phi tập trung (DeFi) đã làm rất tốt khi nghĩ ra nó. Nhưng một trong những tổ chức đầu tiên sử dụng việc tạo thị trường tự động là Shearson Lehman & Brothers. Và không có gì đáng ngạc nhiên khi ý tưởng đã được phát triển xa đến vậy?
Shearson Lehman & Brothers đã sử dụng công nghệ có sẵn vào thời điểm đó để mang lại tính thanh khoản cho thị trường truyền thống. Và khi làm như vậy, họ đã giảm xác suất thao tác của con người xuống nhiều lần.
DeFi đang sử dụng công nghệ có sẵn để có thể làm được nhiều hơn thế nữa. Xét cho cùng, công nghệ blockchain có nhiều giải pháp phức tạp hơn để cung cấp thay vì chỉ một vài thuật toán đơn giản.
Bây giờ hãy cùng nhau tìm hiểu về cách thứ hoạt động của các công cụ tạo lập thị trường tự động.
AMM hoạt động như thế nào?
Không giống như cách các sàn giao dịch hoạt động, các công cụ tạo lập thị trường tự động cần các cặp giao dịch để hoạt động. Trong thị trường truyền thống, đây có thể là USD/Vàng hoặc bất kỳ tài sản nào được ghép nối với bất kỳ tài sản nào khác. Bằng cách này, bạn có thể đến thị trường với một tài sản và trở về nhà với tài sản kia.
Sự khác biệt giữa AMM và thị trường truyền thống xuất hiện khi nói về đối tác. Bạn không cần một nhà giao dịch khác ở phía bên kia để giao dịch được diễn ra. Thay vào đó, khi nói đến các công cụ tạo lập thị trường tự động, bạn chỉ cần tương tác với các hợp đồng thông minh (Smart Contract). Các hợp đồng này sẽ tạo ra thị trường.
Trên các sàn giao dịch phi tập trung (DEXes), các giao dịch trực tiếp diễn ra giữa các ví của người dùng.
Vì vậy, nếu bạn giao dịch token Kyber Network Crystal (KNC) của mình với token Synthetic Network (SNX), bạn có thể chắc chắn rằng có một người dùng khác đang giao dịch token Synthetic Network (SNX) của họ để lấy token Kyber Network Crystal (KNC) trên nền tảng này. Và những gì bạn thấy được gọi là giao dịch ngang hàng (Peer to peer – P2P).
Nhưng khi bạn giao dịch trên các công cụ tạo lập thị trường tự động, các giao dịch của bạn là giao dịch ngang hàng hợp đồng (Peer to contract – P2C). Vì vậy, bạn không giao dịch với một nhà giao dịch nào khác mà thay vào đó là giao dịch với chính nền tảng đó. Và giá bạn nhận được cho tài sản bạn định mua hoặc bán là mức giá mà công thức sẽ quyết định cho bạn.
Bây giờ, bạn có thể tự hỏi làm thế nào nền tảng có được tính thanh khoản để giao dịch với bạn. Điều đó được thực hiện bởi những người dùng nền tảng, những người cung cấp thanh khoản cho các nhóm thanh khoản khác mà nền tảng có cho các cặp token khác nhau. Và khi làm như vậy, những người dùng này được gọi là nhà cung cấp thanh khoản (Liquidity providers – LP).
Đừng lo lắng nếu bạn chưa hoàn toàn hiểu về khái niệm này. Chúng ta sẽ tiếp tục thảo luận về các nhóm thanh khoản ở phần sau của bài viết này.
Tại sao chúng ta cần AMM?
Để trả lời câu hỏi tại sao cần thiết phải tạo lập thị trường tự động trong thế giới tài chính, hãy nhìn lại thời điểm nó được sử dụng lần đầu tiên.
Trở lại khi Shearson Lehman & Brothers triển khai khái niệm tạo lập thị trường tự động lần đầu tiên, đó là ở một kỷ nguyên khác. Công nghệ đã chứng kiến những tiến bộ nhanh chóng vào thời điểm đó và giao dịch đang tăng trên NASDAQ (National Association of Securities Dealers Automated Quotations – sàn giao dịch chứng khoán Mỹ) và các chỉ số thị trường chứng khoán khác trên toàn thế giới.
Vấn đề duy nhất là các mục trong sổ lệnh vẫn yêu cầu con người thực hiện. Hãy tưởng tượng những căn phòng đầy người đang ghi sổ theo thứ tự bằng tay. Đó là cách các thị trường trông ra sao vào thời điểm đó.
Do đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi có rất nhiều lỗ hổng để con người có thể thao túng trong các thị trường này. Đó chính là một vấn đề khá nan giải vào thời điểm ấy. Những người có nhiều vốn và có tầm ảnh hưởng có thể trả tiền cho các công cụ tạo lập thị trường để thay đổi giá của tài sản giúp có lợi cho họ. Và họ đã làm điều đó khá nhiều.
Để làm cho thị trường trở nên công bằng hơn và mang lại tính thanh khoản hơn cho thị trường, một số quy tắc nhất định đã được hình thành. Các quy tắc này quy định giá của tài sản bằng cách thực hiện một số hành động nhất định. Vì vậy, nếu giá của một tài sản tăng lên, một hành động nhất định sẽ được thực hiện. Tương tự như vậy, nếu giá của một tài sản giảm, một số hành động khác cũng sẽ được thực hiện.
Nhưng công nghệ vẫn luôn phát triển và mọi người chỉ giao dịch vào những giờ nhất định trong ngày.
Quay trở lại hiện tại, công nghệ blockchain đã cho phép thị trường mở cửa tại bất kỳ thời điểm nào. Không quan trọng thời gian nào trong ngày, hoặc thậm chí là ngày, tuần hoặc tháng (hoặc năm, đối với vấn đề đó). Các thị trường trên blockchain luôn mở và chúng không chỉ an toàn hơn mà còn hiệu quả hơn.
Đây là thế kỷ 21 và thật sự đáng mong chờ một thị trường tài chính phản chiếu như vậy.
Nhược điểm của AMM?
Các công cụ tạo lập thị trường tự động (AMM) cung cấp rất nhiều điều tuyệt vời. Tuy nhiên, chúng luôn đi kèm với một loạt vấn đề của riêng chúng.
Vì để bắt đầu, chúng ta chỉ dựa vào hợp đồng thông minh cho mọi thứ xảy ra trên nền tảng, bất kỳ lỗi nào trong hợp đồng thông minh đều có thể tàn phá toàn bộ hệ thống. Các AMM như Uniswap và Balancer đã chứng kiến điều này xảy ra khi một số nhà cung cấp thanh khoản bị mất tiền vì các tương tác phức tạp của hợp đồng thông minh.
Hơn nữa, AMM phần lớn phải dựa vào các sàn giao dịch đặt lệnh truyền thống để mua bán chênh lệch giá. Bất chấp sự phô bày của các công thức toán học mà các nền tảng này sử dụng, chúng không thể đưa ra một đại diện chính thức về tâm lý thị trường.
Nhưng bằng cách dựa vào chênh lệch giá của các nhà giao dịch để định giá tài sản mà chúng nên có, vấn đề tổn thất tạm thời xuất hiện. Và đó là điều mà tất cả AMM phải đối mặt.
Các nền tảng này cho phép chênh lệch giá của các nhà giao dịch kiếm được lợi nhuận khổng lồ bằng cách cân bằng giá của các tài sản được liệt kê trên AMM. Tuy nhiên, chính các nhà cung cấp thanh khoản phải trả tiền cho việc này.
Và nếu giá di chuyển quá xa theo một hướng, các nhà cung cấp thanh khoản sẽ phải mất tiền của họ (hoặc ít nhất là một phần) mặc dù thực tế là họ nhận được phí giao dịch. Mặc dù là tổn thất tạm thời vì giá của tài sản luôn có thể tăng trở lại, nhưng nó không phải lúc nào cũng tăng trở lại.
Hơn nữa, khả năng mở rộng vẫn là một vấn đề trong trường hợp của AMM. Với tình trạng tắc nghẽn khí gas mà chúng ta đang thấy trong AMM hiện tại, có vẻ như chúng sắp đạt mức trần về khả năng sử dụng.
Trong khi ngày càng có nhiều cải tiến được thực hiện trong AMM, khối lượng giao dịch và tính thanh khoản mà họ được hưởng không thể so với một số sàn giao dịch tập trung lớn nhất.
Và các sàn giao dịch tập trung đã tồn tại lâu hơn nhiều so với AMM. Vì vậy, chúng ta nên cho các AMM một thời gian để phát triển và đứng vững với các sàn giao dịch tập trung.
Ưu điểm của AMM?
Hiện có rất nhiều AMM trong không gian DeFi. Nếu nói về tất cả chúng, điều đó sẽ chiếm toàn bộ bài viết. Vì vậy, hãy tập trung vào ba trong số các AMM tốt nhất hiện có.
1. Uniswap
Uniswap là một giao thức dựa trên Ethereum đã được ra mắt vào tháng 11 năm 2018. Được tạo bởi Hayden Adams, giao thức này là một trong những giao thức đầu tiên cung cấp tính thanh khoản tự động. Hiện tại, Uniswap là một trong những AMM phổ biến nhất trong không gian DeFi.
Nền tảng sử dụng các hợp đồng thông minh để tự động đặt giá của tất cả token trên này. Với cách làm như vậy, đảm bảo một thị trường công bằng đồng thời tăng thêm tính bảo mật cũng như tính phi tập trung và chống kiểm duyệt của nền tảng.
2. Curve
Curve là một AMM tổng hợp các token stablecoin vào các pool thanh khoản. Làm như vậy cho phép người dùng của nền tảng trao đổi token mà không phải lo lắng về sự trượt giá cao.
Với các giao thức cho vay của nền tảng, nó đảm bảo rằng các nhà cung cấp thanh khoản có thể kiếm được lãi suất và phí giao dịch ổn định.
Giống như Uniswap, bạn nhận được token chung như một phần thưởng cho việc bổ sung tính thanh khoản cho các pool thanh khoản trên nền tảng. Nhưng khi bạn muốn rút tiền từ pool, bạn có thể chọn stablecoin mà bạn nhận được. Điều này làm cho nó khác so với các AMM khác.
3. Balancer
Không nghi ngờ gì khi nói, Balancer là một trong những AMM sáng tạo nhất trong không gian DeFi. Nó có các tính năng như pool đa token, dynamic pool fees và tỷ lệ pool tùy chỉnh để cung cấp cho người dùng.
Nền tảng này cho phép tạo ra các pool thanh khoản gồm 8 token ở mức tối đa. Điều này làm cho nó trở thành một trình quản lý danh mục đầu tư tự động phù hợp với từng mục.
Để làm hài lòng tất cả người dùng nền tảng, Balancer điều chỉnh phí chung dựa trên điều kiện của thị trường và sự biến động của tài sản.
FAQs
Nhóm thanh khoản là gì?
Các nhóm thanh khoản (liquidity pools – LP) có thể được coi là những kho tài sản khổng lồ mà bạn với tư cách là người dùng có thể giao dịch. Họ kích hoạt AMM cho phép mọi người giao dịch, vay và cho vay trên này
Có một số người dùng, đã thêm tài sản của họ vào LP này. Trên thực tế, chính vì những người dùng đó, ngay từ đầu những khối tài sản này đã rất lớn. Những gì họ thực sự đang làm bằng cách thêm tài sản của họ vào LP là cung cấp tính thanh khoản. Và vì lý do đó, những người dùng này được gọi là Nhà cung cấp thanh khoản (liquidity providers).
Một cách khác để xem người dùng này là những người tạo lập thị trường vì vào cuối ngày, bằng cách thêm một số tài sản nhất định vào pool thanh khoản, họ cung cấp tính thanh khoản và đôi khi tạo ra, hoặc hỗ trợ thị trường cho tài sản đó.
Bây giờ câu hỏi là, có gì trong đó cho các nhà cung cấp thanh khoản? Well, các nền tảng tính một khoản phí nhất định cho các giao dịch diễn ra trên nền tảng. Các nhà cung cấp thanh khoản nhận được phần trăm phí được tính từ các nhà giao dịch trong nhóm thanh khoản mà họ đã cung cấp.
Nhóm thanh khoản thực sự quan trọng để AMM hoạt động hiệu quả. Sự trượt giá do các lệnh lớn giảm xuống khi thanh khoản trong LP tăng lên. Và bản thân nó là một yếu tố chính thu hút nhiều người đến với nền tảng, do đó sẽ làm tăng khối lượng giao dịch của nó.
Tuy nhiên, cần nhớ một điều là độ trượt thay đổi từ AMM này đến AMM khác tùy thuộc vào thiết kế của nền tảng. Vì giá được xác định bởi một thuật toán, nên sự trượt giá sẽ thay đổi theo thuật toán.
Trong hầu hết các trường hợp, nó được quyết định bằng cách tính đến sự thay đổi tỷ lệ giữa các token trong pool thanh khoản sau khi giao dịch xảy ra. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu sự thay đổi trong tỷ lệ là rất lớn? Biên độ rộng chắc chắn sẽ dẫn đến một số trượt giá.
Tổn thất tạm thời là gì?
Giả sử bạn là nhà cung cấp thanh khoản cho pool thanh khoản trên AMM.
Đối với ví dụ cụ thể này, giả sử AMM là Uniswap và nhóm thanh khoản mà chúng ta đang nói đến là của cặp token ETH / DAI. Vì Uniswap là một Trình tạo thị trường tự động có chức năng không đổi, bạn sẽ cần cung cấp một số lượng bằng nhau của mã thông báo ETH và DAI để thêm tính thanh khoản cho nhóm.
Bây giờ hãy tưởng tượng rằng giá của ETH tăng mạnh. Khi điều đó xảy ra, người dùng trên nền tảng sẽ mua và bán tài khoản cho đến khi giá ETH trong pool thanh khoản bằng với giá thị trường của ETH.
Nhưng bạn đã khóa ETH của mình rồi. Nếu bạn mang theo token ETH khi giá ETH tăng, bạn có thể đã bán token của mình với lợi nhuận. Nhưng vì ETH của bạn nằm trong pool thanh khoản, bạn phải chịu một tổn thất tạm thời cho đến khi các nhà kinh doanh chênh lệch giá tham gia và đảm bảo rằng giá ETH trong pool thanh khoản bằng với giá thị trường của nó.
Và nó được gọi là tổn thất tạm thời (impermanent loss – IL). Nó được gọi như vậy bởi vì chỉ cho đến khi bạn rút các token của mình ra thì sẽ là tổn thất vĩnh viễn.
Để hiểu rõ hơn về điều đó, hãy quay lại ví dụ trên. Bạn đã khóa ETH của mình trong khi giá ETH tăng vọt. Nếu bạn rút token ETH của mình ra trong khi giá của ETH thấp hơn trong pool thanh khoản so với giá trên thị trường, bạn sẽ khiến bạn thua lỗ vĩnh viễn. Nhưng nếu bạn tiếp tục, các nhà kinh doanh chênh lệch giá sẽ điều chỉnh giá ETH trên hai nền tảng. Và khi điều đó xảy ra, tổn thất tạm thời của bạn sẽ không còn nữa.
Lời kết
Khi ngày càng có nhiều AMM được tung ra thị trường, sự cạnh tranh ngày càng gia tăng. Và tất nhiên việc cạnh tranh sẽ dẫn đến sự cải thiện.
Nền tảng sẽ phải tiếp tục cập nhật và đổi mới để luôn phù hợp. Và điều đó cho chúng ta hy vọng rằng AMM sẽ mang lại những điểm nổi trội trong tương lai. Thời gian sẽ cho chúng ta biết.
Ngày càng có nhiều công cụ tạo lập thị trường tự động tham gia vào thị trường. Sự cạnh tranh ngày càng gia tăng. Hãy đọc hướng dẫn về AMM, để giúp bạn tìm đúng và tạo ra lợi nhuận!
Nguồn: Frontier Protocols
—
Theo dõi Facebook và Telegram Bitcoincuatoi để cập nhật những thông tin về tiền mã hóa!
Nhóm thảo luận: Facebook Group | Telegram Group
*Thông tin trong bài viết chỉ mang mục đích chia sẻ và cung cấp kiến thức, không phải là lời khuyên đầu tư. “Do your own research!” Hãy tự nghiên cứu trước khi đưa ra quyết định đầu tư.
